Ne Söylediğinin Farkında Mısın?

Kelimelerin Cümle İçindeki Bilinçsiz Dağılımı

Türkçe gibi çektikçe uzayan kaç dil var? Günlük hayatta konuşurken tedirgin olmamak elde değil. Mesela “çocuğunuz oğlan mı?” derseniz, hiç beklemediğiniz tepkiyle karşılaşabilirsiniz. Sözlükte oğlan; erkek çocuk, delikanlı, savaşta erkek tutsak, paralı asker gibi anlamlarda karşılık bulurken, tanımıyla hiç alakasız olarak argoya cinsel tercihlerle ilgili aşağılama ifadesi olarak girmiştir. Kendisine söylenen herhangi bir kelime nedeniyle hiddetin had safhasına ulaşmış kişi, kızgınlığına sebep olan kelimenin anlamını ne derece biliyor?

Bilgi doğuştan gelmeyen, zamanla sahip olduğumuz bir kavramdır. Kelimeleri ne kadar doğru öğrenirsek, o kadar iyi tanımlar ve doğru aktarırız. Toplumumuzda körü körüne inanmak yaygındır. Bu nedenle kulaktan duyma haberleri araştırmadan kabul edenlerin sayısı çok fazladır. Kulaktan kulağa oyunu (ilk kişinin düşündüklerini yanındakinin kulağına söylemesi ve bu söylemin en sondaki kişiye ulaşıncaya kadar devam etmesi), sözün aktarımında oluşabilecek problemi gösteren harika bir oyundur. Çünkü sözü dile getiren son kişi, genelde ilk söylenenleri aktarmada hata yapmaktadır. Oyun, sadece sözle hareket etmenin zararını çok iyi gösteriyor. Birçok önyargı ve özellikle hurafeler, böyle oluşmaktadır.

Unutamadığım bir anım vardır. Hastanede hijyeni sağlamak için yönetim, galoşu (ayakkabı tabanındaki mikrobun bulaşmasını engellemek için şeffaf korumalık) mecbur tutmuştu. Tıbbi Mümessil bir arkadaş, yanında erkek kardeşini getirmişti. Kapıdan hızla girdiklerinde gören görevli memur, arkalarından “Galoş giyin galoş!” diye bağırdı. Çocuk geriye dönüp memurun yakasına yapıştı. “Sen kime godoş diyon lan?” Galoş kelimesini hiç duymayan çocuk, lafı kendine göre yorumlamıştı. Demek ki, kızdığımız çoğu şeye neden kızdığımızın farkında bile değiliz.

Bulmaca çözmek, kelime öğrenme açısından harika bir alıştırmadır. İnternet ortamında kelime arama motorları, her ne kadar yazım yanlışlarını düzeltmek için “bunu mu demek istediğiniz?” kolaylığı sağlasa da, anlam karmaşası içinde çoğunu ayrıştırmada yetersiz kalıyor. Özellikle bilimsel araştırmalarda değişken kişisel sayfalar, yanlış tanımlarda başı çekiyor. Sözler kadar yanlış tanımlar da sizi hataya zorlayacaktır. Bilmediğiniz konularda yorum yapmaktansa anlamını sorgulamak, sizin açınızdan daha olumlu sonuçlanacaktır.

Küçük bir deneme: Herhangi bir cümleyi ele alarak, içindeki her bir kelimenin anlamını aklınızda sorgulayın. Örneğin “Pozitivist düşünceye sahip Auguste Comte, sosyolojiyi, toplumsal statiğin ve toplumsal dinamiğin yasalarını keşfedip analiz eden bilim olarak tanımlamıştır.” cümlesindeki kelimelerin, kaç tanesini doğru tanıyorsunuz? Bu veya başka cümledeki kelimeleri sözlükten araştırarak, tanımlara ne derece yaklaştığınızı sorgulayın. Fırsat buldukça sözlük karıştırmakta fayda var.

Teknoloji ilerledikçe, dilin yapısal değişimindeki artış kaçınılmaz olacaktır. Bu nedenle her sözü yadırgamak doğru değil. Doğru bildikleriniz de hatalı olabilir. Eleştirel yaklaşın ama yıkıcı değil, yapıcı olun. Hz. Ali’nin “Bana bir harf öğretenin 40 yıl kölesi olurum” sözünü hatırlayacak olursak, öğrenmenin önemini ve değerini daha iyi anlayabiliriz.

Emre Türker

Picture: flickr